مدیریت شایعه(3)
تعاریف شایعه
#شفیعی_مطهر
در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان‌های غیر رسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می‌دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده‌است . از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده‌است، اغلب تحریفاتی در آن ها صورت می‌گیرد. ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده، متفاوت باشد.
«هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند، اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ها می‌شوند. »
(کوئن، بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، غلام عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، چاپ سوم، پاییز ۱۳۷۳، ص۳۳۰. )
در لغت نامه دهخدا، شایعه، چنین معنا شده است:
«در تداول امروز، خبرهای بی اصل است که در میان مردم، بر سر زبان ها باشد».
(لغت نامه، علی اکبر دهخدا و دیگران، تهران: دانشگاه تهران، ویرایش دوم، 1373، ذیل ماده «شین».)
اما به بیان علمی تر: «شایعه، عبارت است از: پیامی که در میان افراد جامعه، دهان به دهان می گردد، ولی واقعیت، آن را تأیید نمی کند».
(درآمدی بر جامعه شناسی، بروس کوئن، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: طوطیا، 1375، ص 250 )
واژه شایعه دارای ریشه‌ای عربی است و حروف اصلی آن «شیع» می‌باشد که بر وزن « فاعل» به «شایع»، به معنای رواج دهنده، تبدیل شده است. «ه» آخر شایعه به صورت « ۃ » بوده است که در زبان عربی علامت مؤنث است و برای نشان دادن وحدانیّت موضوع به کار رفته است؛ مانند واژه« واقعه» که اشاره به یک حادثه واحد دارد، شایعه نیز اشاره به رواج یک موضوع واحد دارد . در زبان فارسی به مرور زمان کلمه «شایعه» به دلیل راحتی در تلفظ به جای واژه «شايعة» به کار گرفته شده است .
شايعه در لغت به معني خبري است كه شيوع پيدا كرده باشد. اين واژه زماني كاربرد پيدا مي كند كه قصد و نيت به كارگيري آن نشر يك خبر و پراكندن آن به سطوح جامعه است. شايعه مانند همه واژه هايي كه بشر به كار مي برد، از بار معنايي خاصي برخوردار است، اما برخي واژه ها شدت كاركرد و تاثيرگذاري بيشتر و گسترده تري دارند . شايعه در زبان فارسي و واژه هاي مترادف آن در زبان هاي ديگر مانند Buzz يا Rumor در انگليسي كاركرد معنايي خاصي دارند كه چندان هم با واژه هاي ديگر قابل مقايسه نيستند.
در کتاب روان شناسی شایعه، تعریفی دقیق تر برای شایعه، بیان شده است و آن این که:
«شایعه یک موضوع خاصّ گمانیِ بدون وجود ملاک های اطمینان بخش رسیدگی است، که معمولاً به صورت شفاهی، از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد».
(روان شناسی شایعه، گُردِن آل پُورت و لئو پستمن، ترجمه: ساعد دبستانی با همکاری مرکز تحقیقات مطالعه و سنجش برنامه ای صدا و سیما، تهران: سروش، 1374، ص 9 )
در این تعریف، بر یکی از ویژگی های خاص و مرکزی شایعه تأکید شده است و آن، اصرار بر این است که شایعه در غیاب ملاک های اطمینان بخش رسیدگی، ساخته می شود. این محک، وجه تمایز شایعه از اخبار است.
ما همیشه به سادگی نمی توانیم، حضور یا غیاب ملاک های مطمئن رسیدگی را درک کنیم. از این رو نمی توانیم بگوییم که آنچه می شنویم، آیا واقعیت دارد یا ساختگی است. به منظور تمییز اطلاعات (اخبار) از شایعات، باید نزدیکی یا دوری مدرک و سند شایعه را از حقیقت بدانیم. در شایعه، منبع خبر، کم رنگ است و غالبا با جملاتی مانند: «می گویند که...، راستی شنیده ای که،....، یکی از افراد با اطلاع گفت که...» آغاز می شوند.
به ديگر سخن شايعه پيامي است كه به طور غير رسمي و معمولاً دهان به دهان منتقل مي‌شود و به موضوعي مربوط مي شود كه تحقيق در صحت و سقم آن مشكل است . شايعه شامل اطلاعاتي مي‌شود كه براي مردم اهميت دارد و در موقعيت‌هايي رواج مي‌يابد كه مردم مشتاق خبر باشند؛ ولي نتوانند آن را از منابع موثق دريافت كنند. شايعه مي‌تواند در زمينه‌هاي مختلفي مانند: تصميم‌گيري‌هاي كلان جامعه، انتخابات، انتصابات، استخدام، ارتقاء، مزايا، جابه جايي‌ها، اخراج‌ها، پارتي بازي‌ها و غيره باشد.
شايعه، خبر تأييد نشده منتشرشده در مقياس وسيع مي‌باشد و متفاوت از بدگويي است. شايعات عنصر اضطرار را با خود همراه دارند (روسنو، 1988).
شايعات وقتي رواج مي‌يابند که مردم فکر مي‌کنند موضوع خيلي مهم است. به نظر مي‌رسد شايعات توضيح و تفسير ماندگاري ارائه مي‌کنند (بورديا و ديفونترو).
زماني که اخبار مناسب داده نمي‌شود، موجود نيست يا معتبر نمي‌باشد، شايعات افزايش مي‌يابند و مردم حتي مي‌توانند آن را واقعيت بخشند
(ساعتچي، 1381، ص 50).
شايعات اغلب در ارائه پيام خود کارايي و تأثير پخش راديويي دارند (شرابي، 1966) و اساساً پخش مي‌شوند، اما با پيشرفت فناوري، توانايي انتقال شايعات نيز تقويت شده است.
انديشمندي ديگر شايعه را با نگاهي متفاوت مي نگرد:
"شایعه،کوششی جمعی است برای تفسیر یک موقعیت مبهم، ولی جذاب.
یک مطالعه موردی درباره شایعه نشان می دهد وقتی که جمعیتی به چیزی به شدت دلبستگی پیدا می کند،شایعه به طور کامل و متنوع تولید می شود .این دیدگاه مخالف با نتایج کلی است که آلپورت و پستمن بر اساس تجارب آزمایشگاهی خود به آن دست یافتند.
"شایعه"عموما به توضیح یا تبیین های تایید نشده ای اطلاق می شود که به یک موضوع،واقعه یا مسأله عمومی مرتبط است و از شخصی به شخص دیگر منتقل می گردد.بر اساس این تعریف شایعه می تواند به عنوان یک دانش نوعی،ساده و مجزا که مشکوک است ،مورد بررسی قرار گیرد".
(مرادي، حجت اله، شايعه در سازمان؛ راهنماي کارامدي سازمان)
"شایعه،خبر یا اطلاعاتی غیر موثق است که مبتنی بر مشهورات یا قول اجماع است؛ یعنی اعتبار خود را از تواتر و شیوع خود می گیرد؛ یعنی از هرکس بپرسیم که علت صحت این خبر چیست،پاسخ می دهد:"چون همه می گویند، پس صحت دارد".
شنونده نیز برای پذیرش آن مطلب به دنبال دلیل و مدرک واقعی است،بلکه به شیوع و تواتر آن بسنده می کند.
می گویند:شایعه چون آب دریاست، یعنی هر چه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می کند.چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می نماید و مردم به علت عدم دسترسی به اطلاعات دقیق به آن پناه می برند و آن را دهان به دهان نقل می کنند و گاه بر آن می افزایند."
ان شاءالله در اين باب بيشتر سخن خواهيم گفت.
در كسب رضاي حق موفق باشيد
ادامه دارد...
کانال رسمی تلگرام گاه گویه های مطهر
آثار،سروده‌ها،مقالات،خاطرات و روزنوشت‌های شفیعی‌مطهر