#شفیعی_مطهر
اصول و آداب گفت و گو
انسان خداگونه ای است در تبعید و بارقه ای است از خورشید . تبعيدگاه او خاك است و موطن اصلي او در وراي افلاك . او براي وصال يار مشتاق است و پر و بال او « اخلاق » است .
اخلاق دستور خودسازی است و درس نیک نیازی . راه وصال به درگاه معبود سخت و دشوار است و تنها راه تقرب به این درگاه تخلق به اخلاق الله است .
( تخلقوا باخلاق الله )
مکتب انسان ساز اسلام در دامن پر مهر اخلاق، انسان را آن گونه مي پرورد كه او بتواند راه دراز خاك تا خدا را نه با پاي «گِل» ، كه با پاي «دِل» بپيمايد. آموزه های اخلاق اسلامی چونان زلالی گوارا بر کام جان انسانی می نشیند و تشنگی فطرت را فرو می نشاند.
پرتو درخشان اخلاق اسلامی همه زوایای زندگی انسان را نور می بخشد و مسئولیت ها و تکالیف او را در هر زمان و هر مکانی ُ روشن و شفاف بیان می دارد. اخلاق گفت و گو به انسان می آموزد که در این فرایند رشدآور چگونه ضمن رعایت آداب مناظره با مهار هوای نفس خود حقوق مشروع طرف مقابل را رعایت کند .
آداب و صول گفت و گو عبارت است از :
۱ - انگیزه و هدف هر یک از طرفین گفت و گو باید درک حق و حقیقت باشد. به دیگر سخن باید حقانیت سخن اثبات شود ، نه حقانيت گوينده . مناظره ميداني براي نمايش سخنوري و سخنداني نيست ؛ بل كه مكتبي است كه بايد نه تنها طرفين مباحثه ، كه ديگران نيز از آن بهره گيرند.
در گفت و گو بايد غبار ابهام را از سيماي كلام زدود و زواياي تاريك مطلب را با بياني روشن و مستدل كاويد . بديهي است اگر در حين گفت و گو انسان دريابد كه تلاش طرف مقابل نه براي كشف حقيقت ، كه براي طرح شخصيت خود است ، بايد بحث را قطع كند . اگر انسان در سخن طرف مقابل ، مطلبي مستدل و منطقي يافت و رگه هايي از حقيقت را ديد ، بايد منصفانه حق را بپذيرد . اگر انسان شكست خود را در برابر يك سخن حق بپذيرد ، در حقيقت قهرماني خود را در عرصه خودسازي نشان داده است. به محض اين كه انسان دريابد كه سخن رقيب درست تر و مطلب خودش خطاست ، بايد فورا با شهامت و خوشحالي آن را اعلام كند .
حكيم ابوعلي سينا مي گويد :
اگر براي اثبات يك خطا هزار دليل هم بياوري، مي شود هزار و يك خطا!!
۲ - گفت و گو بايد مهم ترين و لازم ترين مسئوليت و وظيفه باشد. علاوه بر آن موضوع مناظره بايد از مسائل مبتلابه روز جامعه باشد . گاهي عوامل عوام فريب و دسيسه حكام خودكامه براي انحراف افكار عمومي و ايجاد حساسيت هاي تصنعي ، موضوعاتي موهوم در جامعه مطرح مي كنند كه بر فرض اثبات و تبيين آن ، دردي از دردهاي فرهنگي ، سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي و... جامعه را حل نمي كند . مثلا از بين دو مسئله « علل اشاعه مواد مخدر در جامعه »و « چگونگی اقامه نماز در کره ماه » کدام مسئله روز جامعه و مورد نیاز امروز ماست؟!
۳ - طرفین گفت و گو باید نسبت به موضوع مورد بحث اشراف و تخصص نسبی داشته باشند. بدیهی است مباحثه یک متخصص و صاحب نظر در یک موضوع با یک فرد نا آگاه بی معنی و بیهوده است.
۴ - موضوع بحث ، بايد مهم ، ملموس و دست يافتني باشد و طرفين پس از تبيين حقيقت و روشن شدن نقاط ابهام در عرصه سخن و سخنوري نتازند و تسليم شدن رقيب را به رخ نكشند . در يك گفت و گوي اسلامي ، پيروزي « سخن صواب » بر « سخن خطا » مطرح است ؛ نه پيروزي شخص بر شخص . در مناظره اين استدلال و منطق است كه حرف اول و آخر را مي زند.
دلايل قوي بايد و معنوي
نه رگ هاي گردن به حجت قوي
۵ - اگر بهره گيري از موضوع مورد بحث مورد نياز عموم مردم نيست ، بهتر است كه مناظره در خلوت انجام شود . در چنين وضعي شائبه ريا كمتر و اميد تفاهم بيشتر مي شود ؛ اما اگر موضوع از مسائل روز جامعه و مناظره سبب رشد عقلي و تنوير افكار عمومي باشد ، بهتر است در حضور مردم يا از طريق صدا و سيما يا مجالس و محافل علمي صورت گيرد ؛ تا عموم علاقه مندان بتوانند از نتايج روشنگر آن بهره جويند و مفهوم اين آيه شريفه تحقق يابد :
فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه اولئک الذین هدیهم الله و اولئک هم اولوا الالباب (الزمر ، ۱۸ )
اين شيوه موجب رشد فكري و عقلي مردم شده ، تضارب آرا تحقق مي يابد و مردم مي توانند همه سخن ها را بشنوند و درست ترين آن را برگزينند.
۶ - هر يك از طرفين مناظره بايد در جست و جوي سخن حق چون كسي باشد كه گمشده اي دارد و در هر جا و نزد هر كس كه آن را بيابد ، خوشحال و سپاسگزار مي شود ؛ خواه خودش آن گمشده را بيابد ، خواه ديگري ؛ بنابراين بايد طرف مقابل را يار و مددكار خويش بداند.
پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند: الحكمه ضاله المومن ياخذها اينما وجدها
حكمت گمشده مومن است ؛ هر جا بيابد ، آن را فرا مي گيرد.
۷ - اگر طرف گفت و گو بخواهد از دليلي به دليل دگر روي آورد و براي اثبات مطلب خود دليل ديگري بياورد و پرسش ديگري مطرح كند ، نبايد از انتقال و سوال او جلوگيري كند ؛ بل كه بايد او را در استدلال به دليل تازه اش ياري كند تا هر چه كه مي توان براي رسيدن به حق از آن استفاده كرد.، روشن گردد. در مناظره طرفين بايد ياور و دستگير و راهنماي يكديگر باشند ؛ نه سد راه و مانع طريق تكامل.
۸ - هر كس بايد طرف گفت و گوي خود را از بين صاحب نظران برگزيند تا از دانش ، حكمت و فضايل آنان بهره گيرد و كمال جويد و اين نشانه حق طلبي است . مناظره علمي زورآزمايي جسمي نيست كه حريف ، رقيب حخود را ضعيف و ناتوان بخواهد ؛ بل كه پژوهشگر كنجكاو و كمال جوي حق طلب بايد طرف گفت و گوي را مراد و مربي خود بداند تا از خرمن فضايل و حكمت هاي او خوشه ها بيندوزد و انديشه بياموزد.
...ادامه دارد
آثار،سروده‌ها،مقالات،خاطرات و روزنوشت‌های شفیعی‌مطهر