شایسته‌گماری در عرصۀ مدیریت کشور
شفیعی‌مطهر
یک رهنمود از مولا علی(ع):
«یُستَدَلُّ عَلی اِدبارِ الدُّوَلِ بِاَربَع: تَضییعِ الاُصولِ وَ التَّمَسُّکِ بِالفُروعِ وَ تَقدیمِ الاَراذِل وَ تَاخیرِالاَفاضِل » (ميزان الحكمه ج۳ ، ص ۳۹۵ )
چهار چیز دلیل سقوط دولت‌ها شمرده‌شده‌است:
۱- ضایع کردن کارهای اصلی،
۲ - مشغول‌شدن به کارهای جزئی،
۳ - برتری دادن افراد پست و
۴ - کنارگذاشتن افراد با فضیلت.
راز پیروزی اسکندر بر ایران
می گویند اسکندر قبل از حمله به ایران درمانده و مستاصل بود. از مشاوران خود پرسید :
چگونه می شود بر ملّتی که از ملّت من بیشتر می فهمند، حکومت کرد؟
یکی از مشاورانش می‌گوید:
کتاب‌هایشان را بسوزان ، بزرگان و خرمندانشان را بکش و دستور بده به زنان و
کودکانشان تجاوز کنند.
اما ظاهراً یکی از مشاوران ( به قول برخی ، ارسطو) پاسخ می‌دهد که :
نیازی به چنین کاری نیست.
از میان مردم آن سرزمین ،آن ها را که نمی‌فهمند و کم‌سوادند، به کارهای بزرگ بگمار.
بی سوادها و نفهم‌ها همیشه شکرگزار تو خواهند بود و هیچ گاه توانایی طغیان
نخواهند داشت.
فهمیده‌ها و باسوادها هم یا به سرزمین‌های دیگر کوچ می‌کنند، یا خسته و سرخورده،
عمر خود را تا لحظۀ مرگ ،در گوشه‌ای از آن سرزمین در انزوا سپری خواهندکرد.
...و عبرتی از تاریخ
می‌گویند سلطان سنجر سلجوقی پس از شکست و سقوط دولتش به زندان افتاده بود.
دربارۀ علّت سقوط دولت شکوهمند و مقتدر سلجوقی از او پرسیدند. او پاسخ داد:
علّت سقوط دولت مقتدر من این بود که کارها و مسئولیت‌های بزرگ و مهم را
به افراد پست و چاپلوس و فرومایه واگذار کردم و مدیران شایسته و توانمند را به
کارهای کوچک و حقیر گماردم!! در نتیجه ملک و مملکت به تباهی و فساد و سقوط
کشیده شد!!
سه نکته فوق بیانگر حقیقتی بزرگ و نکته‌ای سترگ یعنی لزوم گزینش مدیران لایق
و شایسته برای امور مهم جامعه است. ارزش و اهمّیّت شایسته‌گزینی در عرصۀ مدیریت
به ویژه در بخش فرهنگی تا بدان پایه ارجمند است که می توان آن را مهم‌ترین عامل
ترقّی یا انحطاط یک ملّت و نظام دانست.
در این گفتمان به نظر می‌رسد رهنمودهای پیشوایان معصوم(ع) نکته ای را فروگذار
نکرده اند. برای نمونه لحظاتی پای مناره نور و منبر شعور می نشینیم و زلال
رهنمودهای مدیریتی چند تن از رهبران الهی را در جام نیاز می نوشیم و با
گوش جان می نیوشیم :
ما در طول تاريخ و عرض جغرافيا بيش از هر حكومتي داعيۀ ديني و اجراي احكام
الهي داريم ، بنابراين پيش از هر بحثي در محضر و مكتب چند تن از معصومين
بزرگوار (ع) ، پذيراي چند رهنمود مديريتي باشيم:
۱ - پیامبر اکرم(ص) : اِذا وُسُّدَ الاَمر اِلی غَیرِ اَهلِهِ فَانتَظِرُ السّاعَه
هرگاه کار و زمام امور به دست نا اهلان سپرده شود ، منتظر رستاخيز باش .
۲ - پيامبر اكرم(ص) : لِكُلِّ شَيءٍ آفَهٌ تُفسِدُهُ وَ آفَهِ هذَا الدّينِ وُلاهِ السّوءِ
( نهج الفصاحه، ص ۴۷۸)
براي هر چيزي آفتي است كه مايۀ فساد آن مي شود و آفت اين دين ،
زمامداران و مديران بد هستند .
۳ - پيامبر اكرم (ص) :
مَن وَلّي عَلي عَشرَهِ كانَ لَهُ عَقلُ اَربَعين وَ مَن وَلّي اَربَعينَ كانَ لَهُ عَقلُ اَربَعَه مِاَه
(نهج الفصاحه ، ص ۵۷۳)
كسي كه متولّي امور ده نفر شود ، بايد عقل و انديشه چهل نفر را داشته
باشد و كسي كه مديريت و مسئوليت ادارۀ چهل نفر را بر عهده مي‌گيرد ،
بايد عقل و انديشۀ چهارصد نفر را داشته‌باشد.
۴ - پيامبر اكرم (ص) : اگر امّتي كسي را براي زمامداري برگزيند ، در حالي
كه داناتر از او در بين مردم وجود داشته‌باشد ، كار مردم به طرف سقوط
مي رود . ( كتاب سليم بن قيس ، ص ۱۱۸)
۵ - پيامبر اكرم(ص) : مَن وَلّي شَيئاً مِن اُمورِالمُسلِمينَ فَضَيَّعَهُم ضَيَّعَهُ اللهُ تعالي
( بحار، ۷۲ ، ۳۴۵) و ( ثواب الاعمال و عقابها ، ص ۵۹۱، از محمد علي دخيل)
كسي كه امري از امور مسلمانان را متولّي و مسئول گردد ، سپس از عهدۀ
انجام آن برنيايد و ضايع كند ،خداوند متعال نيز او را از رحمت خود محروم مي‌گرداند .
۶ - پيامبر اكرم(ص) : مَن تَقَدَّمَ عَلَي‌المُسلِمين وَ هُوَ يَري اِنَّ فيهِم مَن هُوَ اَفضَلُ مِنه
فَقَدخانَ اللهُ وَ رَسولُهُ وَالمُسلِمين ( الغدير ، ج۸ ، ص ۲۹۱)
هر كس در تصدّي امور، بر ديگر مسلمانان در كارها پيشي گيرد ، درحالي كه
مي داند در ميان آن جامعه از او برتر و بالاتر وجود دارد ، به خدا و رسول
خدا و مسلمانان خيانت كرده‌است .
مقالۀ کامل را در سایت اقتصاددان در لینک زیر مطالعه فرمایید:
لینک کوتاه :
http://www.eqtesaddan.ir/?p=127494
۷ - امام علي (ع) : اَلوَلاياتِ مَضاميرُ الرِّجال ( نهج البلاغه ، كلمات قصار ۴۳۲)
حكومت ها ، ميدان آزمايش مردان است.
۸ - امام علي(ع) :
لا تَقَبَّلَنَّ فِي استِعمالِ عُمالِكَ وَ اُمَرائِكَ شَفاعَهِ اِلّا شَفاعَهِ الكَفايَهِ وَ الاَمانَه
( نظام الحكم و الاداره في الاسلام ، ص ۳۰۱)
اي مالك ! در به كارگيري كارمندان و مديراني كه بايد زير نظر تو كار كنند ،
هيچ گونه واسطه و شفاعتي را نپذير ، مگر شفاعت " كفايت " و " امانت " را .
۹ - امام جعفر صادق (ع) : ما اُبالي اِلي مَنِ ائتَمَنَت خائِناً اَو مُضَيِّعاً
( بحار ، ۷۵ ، ۲۵۰)
كسي را كه مسئول كاري مي كنم ، چه خيانت كند و چه ضايع نمايد ،
فرقي نمي‌كند .
(يعني بين خائن و بي تجربه فرقي نيست و نتيجه آن يكي است .)
پیام رسای مجموعۀ این نکات حکیمانه و رهنمودهای جاودانه به ما این است که
متولّیان جامعۀ اسلامی موظّف و مکلّف‌اند برای ادارۀ امور جامعه ساز و کارهایی پ
علمی و عادلانه بیندیشند و با تنظیم نظام‌نامه‌ای مُتقن و محکم مدیرانی شایسته
و مسئولانی بایسته برای مسئولیت های مهم و کلیدی کشور برگزینند.
نکته شایان ذکر این است که به قول بزرگان:
« به عمل کار برآید به سخندانی نیست!»
ما در بررسی و ارزیابی ضوابط شایسته‌گماری در عرصۀ مدیریت از دیگر کشورها
و ملّت‌های پیشرفته و موفّق چیزی کم نداریم؛ اما عاملي كه موجب پيشرفت برخي
كشورها شده عمل به ضوابط و قوانين است ( هر چند در متن آن نواقصي باشد )
و عاملي كه باعث عقب‌ماندگي مي‌شود، عدم اجراي دقيق معيارها و ضوابط قانوني
است ( اگر چه داراي كامل ترين قوانين باشيم).
بنابراين مهم ترين گام در راه بهبود در عرصۀ مديريت كشور نفي هر گونه رابطه بازي
و بخشي‌نگري و خط‌بازي است.
اميد كه اين رهنمودهای ارزنده گامی آغازين در پويش اين راه بنيادين و مورد قبول
مديران گزينشگر و متولّيان انديشور ميهن اسلامي قرارگيرد.
از همه فرهيختگان فهيم و فرزانه چشم داريم تا با نقدهاي سازنده و رهنمودهاي
ارزنده مسئولان را راه نمايند و كاستي ها و كمبودهايشان را بزدايند .
در كسب رضاي حق موفق باشيد
آثار،سروده‌ها،مقالات،خاطرات و روزنوشت‌های شفیعی‌مطهر