فرخنده زادروز امام حسن مجتبی(ع) مبارک باد!
پیامبر اکرم(ص) :من حفظ علی امتی اربعین حدیثا یشفعون بها بعث الله یوم القیامه فقیها عالما
هر کس از امت من چهل حدیث را حفظ کند ، به وسيله آن به شفاعت نائل مي آيد و روز قيامت فقيه و دانشمند برانگيخته مي شود .
در دنياي نبات و عالم حيات هر نباتي و ذيحياتي راهي را مي پويد كه « باید » و در این پایش و پویش جایگاهی را می جوید که «شاید » . او مسیر تکاملی خود را نه با ضلالت ، كه با هدايت ، و نه با هدايت آگاهي ، كه با فطرت الهي مي پويد .
« الذي خلق و فسوي . والذي قدر فهدي » ( سوره اعلي ، ۳ - ۴ )
...و اما انسان جلوه گاه شور هستي است و جايگاه شعور « الستی ».
« الست بربکم قالو بلی » ( اعراف ، ۱۷۱ )
او در آفرينش ضمير ، مختار است و در گزينش مسير ، صاحب اختيار .
« الناس کلهم احرارا الا من اقر علی نفسه بالعبودیه »
مردم همه آزادند ، مگر آن كس كه خود تن به بردگي دهد.
« ولاتکن عبد غیرک و قد خلقک الله حرا » ( علی علیه السلام)
بنده کسی مباش . همانا خداوند تو را آزاد آفریده است .
انسان هم راه نور در برابرش گشوده است و هم چاه فجور .
« فالهمها فجورها و تقویها . قد افلح من زکیها . و قد خاب من دسیها »
( سوره شمس ، ۱۱-۸ )
آنگاه نافرماني و پرهيزگاري اش را به آن الهام كرد . به راستي هر كس كه آن را پاكيزه داشت ، رستگار شد . و به راستي نوميد شد، هركس كه آن را فرومايه داشت .
گرچه براي او انحراف از آيين ، گناه دارد ، اما در گزينش دين اكراه ندارد .
« لا اکراه فی الدین . قد تبین الرشد من الغی » ( سوره بقره ، ۲۵۷ )
در كار دين اكراه روا نيست ، چرا كه راه از بي راهه به روشني آشكار شده است .
او صاحب ديهيم « خلیفه اللهی» است و حامل امانت الهی .
« و اذ قال ربک للملائکه انی جاعل فی الارض خلیفه...» ( سوره بقره ، ۲۹ )
و چون پروردگارت به فرشتگان گفت : من گمارنده جانشيني در زمين هستم .
« انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض و الجبال فابین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان..»
( سوره احزاب ، ۷۳ )
ما امانت خويش را بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه داشتيم ، ولي از پذيرفتن آن سر باز زدند و از آن هراسيدند و انسان آن را پذيرفت .
همه در «چگونه بودن » و « چگونه شدن » اجبار دارند ، اما او اختيار دارد . همه در انقياد او هستند ، اما او آزاد است . او در آفرينش دنيا اشرف مخلوقات است و در بينش ما ، هدف خلقت . مهر و ماه مسخر اويند و براي او ره مي پويند .
« و سخر لکم اللیل و النهار و الشمس و القمر و النجوم مسخرات بامره...»
( سوره نحل ، ۱۲)
و براي شما شب و روز خورشيد و ماه را آرام كرد و ستارگان به فرمان او رام شده اند. بي گمان در اين براي خردورزان مايه عبرتي هست .
ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري
همه ار بهر تو سرگشته و فرمانبردار شرط انصاف نباشد كه تو فرمان نبري
(سعدي)
او مكلف به خودسازي است و اسوه او پيامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار (س) هستند .
« و لقد کان فی رسول الله اسوه حسنه ...» ( سوره احزاب ،۲۱ )
به راستي كه براي شما ...در وجود پيامبر سرمشق نيكويي است .
بنابراين انسان در مسير « شدن » و پیمودن فاصله خاک تا خدا به اسوه و الگو نیاز دارد و چه الگویی بهتر از محمد(ص) برگزیده خدا و اهل بیت معصوم ایشان (ع) وجود دارد؟
به منظور برداشتن گامی کوتاه در این مسیر سیر الی الله ، بر آن شديم تا با گلگشتي در بوستان معارف خاندان پيامبر معرفت و گلستان اهل بيت عصمت و طهارت ، سبدي از شكوفه هاي معطر و تسبيحي از دانه هاي در و گوهر فراچنگ آوريم و اين ره آورد سازنده را به عنوان ارمغاني ارزنده به پيشگاه فرهيختگان فرزانه تقديم داريم . در نخستين گام در مكتب كريم اهل بيت حضرت امام حسن مجتبي (ع) ، سفره نياز را گسترديم و لقمه هاي راز را برچيديم . اينك مقالي كه فراروي شما گشوده است حاصل اين خوشه چيني ما از خرمن معارف اين امام همام است .
اميد كه اين گام كوچك و تلاش اندك مقبول درگاه حضرت احديت و پيشگاه فرزانگان با فضيلت قرار گيرد . نقدهاي سازنده و رهنمودهاي ارزنده شما را چشم در راهم .
الا مامُ الْحَسَنُ الْمُجتبى علیه الصلوه السّلام :
۱ - مَنْ عَبَدَاللّهَ، عبَّدَاللّهُ لَهُ کُلَّ شَىْءٍ.(۱)
هر کسى که خداوند را عبادت و اطاعت کند، خداى متعال همه چیزها را مطیع او گرداند.
۲ - وَنَحْنُ رَیْحانَتا رَسُولِ اللّهِ، وَسَیِّدا شَبابِ اءهْلِ الْجَنّهِ، فَلَعَنَ اللّهُ مَنْ یَتَقَدَّمُ، اَوْ یُقَدِّمُ عَلَیْنا اَحَدا.(۲)
ه دنباله وصیّتش در حضور جمعى از اءصحاب فرمود: و ما دو نفر - یعنى حضرت و برادرش امام حسین علیهما السلام - ریحانه رسول اللّه صلى الله علیه و آله و دو سرور جوانان اهل بهشت هستیم ، پس خدا لعنت کند کسى را که بر ما پیشقدم شود یا دیگرى را بر ما مقدّم دارد.
۳ - وَ إ نّ حُبَّنا لَیُساقِطُ الذُّنُوبَ مِنْ بَنى آدَم ، کَما یُساقِطُ الرّیحُ الْوَرَقَ مِنَ الشَّجَرِ.(۳)
: همانا محبّت و دوستى با ما (اهل بیت رسول اللّه صلى الله علیه و آله ) سبب ریزش گناهان - از نامه اعمال - مى شود، همان طورى که وزش باد، برگ درختان را مى ریزد.
۴ - لَقَدْ فارَقَکُمْ رَجُلٌ بِالاْ مْسِ لَمْ یَسبِقْهُ الاْ وَّلُونَ، وَلا یُدْرِکُهُ اءَلاَّْخِرُونَ.(۴)
پس از شهادت پدرش امیرالمؤ منین علىّ علیه السلام ، در جمع اصحاب فرمود:
شخصى از میان شماها رفت که در گذشته مانند او نیامده است ، و کسى در آینده نمى تواند هم تراز او قرار گیرد.
۵ - مَنْ قَرَءَ الْقُرْآنَ کانَتْ لَهُ دَعْوَهٌ مُجابَهٌ، إ مّا مُعَجَّلهٌ وَإ مّا مُؤ جَلَّهٌ.(۵)
: کسى که قرآن را - با دقّت - قرائت نماید، در پایان آن - اگر مصلحت باشد - دعایش سریع مستجاب خواهد شد - و اگر مصلحت نباشد - در آینده مستجاب مى گردد.
۶ - إ نّ هذَا الْقُرْآنَ فیهِ مَصابیحُ النُّورِ وَشِفاءُ الصُّدُورِ.(۶)
همانا در این قرآن چراغ هاى هدایت به سوى نور و سعادت موجود است و این قرآن شفاى دل ها و سینه ها است .
۷ - مَنَ صَلّى ، فَجَلَسَ فى مُصَلاّه إ لى طُلُوعِ الشّمسِ کانَ لَهُ سَتْرا مِنَ النّارِ.(۷)
هر که نماز - صبح - را به خواند و در جایگاه خود بنشیند تا خورشید طلوع کند، برایش پوششى از آتش خواهد بود.
۸ - :إ نَّ اللّهَ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضانَ مِضْمارا لِخَلْقِهِ، فَیَسْتَبِقُونَ فیهِ بِطاعَتِهِ إِلى مَرْضاتِهِ، فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفَازُوا، وَقَصَّرَ آخَرُونَ فَخابُوا.(۸)
خداوند متعال ماه رمضان را براى بندگان خود میدان مسابقه قرار داد.
پس عدّه اى در آن ماه با اطاعت و عبادت به سعادت و خوشنودى الهى از یکدیگر سبقت خواهند گرفت و گروهى از روى بى توجّهى و سهل انگارى خسارت و ضرر مى نمایند.
۹ - : مَنْ اءدامَ الاْ خْتِلافَ إ لَى الْمَسْجِدِ اءصابَ إ حْدى ثَمانٍ: آیَهً مُحْکَمَهً، اءَخاً مُسْتَفادا، وَعِلْما مُسْتَطْرَفا، وَرَحْمَهً مُنْتَظِرَهً، وَکَلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَى الْهُدى ، اَوْ تَرُدُّهُ عَنْ الرَّدى ، وَتَرْکَ الذُّنُوبِ حَیاءً اَوْ خَشْیَهً.(۹)
کسی که خود را در مسجد قرار دهد یکى از هشت فایده شاملش مى گردد: برهان ونشانه اى - براى معرفت -، دوست و برادرى سودمند، دانش واطلاعاتى جامع ، رحمت و محبّت عمومى ، سخن و مطلبى که او را هدایت گر باشد، - توفیق إ جبارى - در ترک گناه به جهت شرم از مردم و یا به جهت ترس از عقاب .
۱۰ - مَنْ أ کْثَرَ مُجالِسَه الْعُلَماءِ اءطْلَقَ عِقالَ لِسانِهِ، وَ فَتَقَ مَراتِقَ ذِهْنِهِ، وَ سَرَّ ما وَجَدَ مِنَ الزِّیادَهِ فى نَفْسِهِ، وَکانَتْ لَهُ وَلایَهٌ لِما یَعْلَمُ، وَ إ فادَهٌ لِما تَعَلَّمَ.(۱۰)
هر که با علماء بسیار مجالست نماید، سخنش و بیانش در بیان حقایق آزاد و روشن خواهد شد، و ذهن و اندیشه اش باز و توسعه مى یابد و بر معلوماتش افزوده مى گردد و به سادگى مى تواند دیگران را هدایت نماید.
۱۱ - تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، فَإ نْ لَمْ تَسْتَطیعُوا حِفْظَهُ فَاکْتُبُوهُ وَ ضَعُوهُ فى بُیُوتِکُمْ.(۱۱)
علم و دانش را - از هر طریقى - فرا گیرید، و چنانچه نتوانستید آن را در حافظه خود نگه دارید، ثبت کنید و بنویسید و در منازل خود - در جاى مطمئن - قرار دهید.
۱۲ - مَنْ عَرَفَ اللّهَ اءحَبَّهُ، وَ مَنْ عَرَفَ الدُّنْیا زَهِدَ فیها.(۱۲)
هرکس خدا را بشناسد، (در عمل و گفتار) او را دوست دارد و کسى که دنیا را بشناسد، آن را رها خواهد کرد.
۱۳ - هَلاکُ الْمَرْءِ فى ثَلاثٍ: اَلْکِبْرُ، وَالْحِرْصُ، وَالْحَسَدُ؛ فَالْکِبْرُ هَلاکُ الدّینِ،، وَبِهِ لُعِنَ إ بْلیسُ. وَالْحِرْصُ عَدُوّ النَّفْسِ، وَبِهِ خَرَجَ آدَمُ مِنَ الْجَنَّهِ.
وَالْحَسَدُ رائِدُ السُّوءِ، وَمِنْهُ قَتَلَ قابیلُ هابیلَ.(۱۳)
هلاکت و نابودى دین و ایمان هر شخص در سه چیز است : تکبّر، حرص ، حسد.
تکبّر سبب نابودى دین و ایمان شخص مى باشد و به وسیله تکبّر شیطان - با آن همه عبادت ملعون گردید.
حرص و طمع دشمن شخصیّت انسان است ، همان طورى که حضرت آدم علیه السلام به وسیله آن از بهشت خارج شد.
حسد سبب همه خلاف ها و زشتى ها است و به همان جهت قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند.
۱۴ - بَیْنَ الْحَقِّ وَالْباطِلِ اءرْبَعُ اءصابِع ، ما رَاءَیْتَ بَعَیْنِکَ فَهُوَ الْحَقُّ وَقَدْ تَسْمَعُ بِاءُذُنَیْکَ باطِلاً کَثیرا.(۱۴)
بین حقّ و باطل چهار انگشت فاصله است ، آنچه که را با چشم خود ببینى حقّ است ؛ و آنچه را شنیدى یا آن که برایت نقل کنند، چه بسا باطل باشد.
۱۵ - : اءلْعارُ اءهْوَنُ مِنَ النّارِ.(۱۵)
سرزنش و ننگ شمردن مردم انسان را، آسان تر است از معصیت و گناهى که موجب آتش جهنّم شود.
۱۶ - إ ذا لَقى اءحَدُکُمْ اءخاهُ فَلْیُقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ.(۱۶)
وقتى انسان برادر مؤ من - و دوست - خود را ملاقات نمود، باید پیشانى و سجده گاه او را ببوسد.
۱۷ - : إ نَّ اللّهَ لَمْ یَخْلُقْکُمْ عَبَثا، وَلَیْسَ بِتارِکِکُمْ سُدًى ، کَتَبَ آجالَکُمْ، وَقَسَّمَ بَیْنَکُمْ مَعائِشَکُمْ، لِیَعْرِفَ کُلُّ ذى لُبٍّ مَنْزِلَتَهُ، واءنَّ ماقَدَرَ لَهُ اءصابَهُ، وَما صُرِفَ عَنْهُ فَلَنْ یُصیبَهُ.(۱۷)
خداوند شما انسان ها را بیهوده و بدون غرض نیافریده و شما را آزاد، رها نکرده است .
لحظات آخر عمر هر یک معیّن و ثبت مى باشد، نیازمندى ها و روزى هرکس سهمیّه بندى و تقسیم شده است تا آن که موقعیّت و منزلت شعور و درک اشخاص شناخته گردد.
۱۸ - مَنَ لَبِسَ ثَوْبَ الشُّهْرَهِ، کَساهُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ ثَوْبا مِنَ النّارِ.(۱۸)
هرکس لباس شهرت - و انگشت نما، از جهت رنگ ، دوخت ، مد و ... - بپوشد، روز قیامت خداوند، او را لباس آتشین خواهد پوشاند.
۱۹ - سُئِلَ علیه السلام : عَنِ الْبُخْلِ؟ فَقالَ: هُوَ اءنْ یَرىَ الرَّجُلُ ما اءنْفَقَهُ تَلَفا، وَما اءمْسَکَهُ شَرَفا.(۱۹)
از حضرت درباره بخل سؤ ال شد؟ در جواب فرمود:
معناى آن چنین است که انسان آنچه را به دیگرى کمک و انفاق کند، فکر نماید که از دست داده و تلف شده است و آنچه را ذخیره کرده و نگه داشته است، خیال کند برایش باقى مى ماند و موجب شخصیّت و شرافت او خواهد بود.
۲۰ - تَرْکُ الزِّنا، وَکَنْسُ الْفِناء، وَغَسْلُ الاْ ناء مَجْلَبَهٌ لِلْغِناء:(۲۰)
انجام ندادن زنا، جاروب و نظافت کردن راهرو و درب منزل ، و شستن ظروف سبب رفاه و بى نیازى مى گردد.
۲۱ - السِّیاسَهُ اءنْ تَرْعى حُقُوقَ اللّهِ، وَحُقُوقَ الاْ حْیاءِ، وَحُقُوقَ الاْ مْواتِ.(۲۱)
- مفهوم و معناى - سیاست آن است که حقوق خداوند و حقوق موجودات زنده و حقوق مردگان را رعایت کنى .
۲۲ - ما تَشاوَرَ قَوْمٌ إ لاّ هُدُوا إ لى رُشْدِهِمْ.(۲۲)
هیچ گروهى در کارهاى - اجتماعى ، سیاسى ، اقتصادى ، فرهنگى و ... - با یکدیگر مشورت نکرده اند مگر آن که به رشد فکرى و عملى و... رسیده اند.
۲۳ - : اَلْخَیْرُ الَذّى لا شَرَّفیهِ: اءلشُّکْرُ مَعَ النِّعْمَهِ، وَالصّبْرُ عَلَى النّازِلَهِ.(۲۳)
: آن خوبى که شرّ و آفتى در آن نباشد شکر در مقابل نعمت ها و صبر و شکیبائى در برابر سختى ها است .
۲۴ - : یَابْنَ آدَمٍ، لَمْ تَزَلْ فى هَدْمِ عُمْرِکَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ اُمِّکَ، فَخُذْ مِمّا فى یَدَیْکَ لِما بَیْنَ یَدَیْکَ.(۲۴)
اى فرزند آدم از موقعى که به دنیا آمده اى در حال گذراندن عمرت هستى ، پس از آنچه دارى براى آینده ات (قبر و قیامت ) ذخیره نما.
۲۵ -: إ نَّ مَنْ خَوَفَّکَ حَتّى تَبْلُغَ الاْ مْنَ، خَیْرٌ مِمَّنْ یُؤْمِنْکَ حَتّى تَلْتَقِى الْخَوْفَ.(۲۵)
همانا کسى تو را - در برابر عیب ها و کم بودها - هشدار دهد تا آگاه و بیدار شوى ، بهتر است از آن کسى که فقط تو را تعریف و تمجید کند تا بر عیب هایت افزوده گردد.
۲۶ - القَریبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّهُ وَإ نْ بَعُدَ نَسَبُهُ، وَالْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَوَدَّهُ وَإ نْ قَرُبُ نَسَبُهُ.(۲۶)
بهترین دوست نزدیک به انسان آن کسى است که در تمام حالات دلسوز و با محبّت باشد گرچه خویشاوندى نزدیک نداشته باشد.
و بیگانه ترین افراد کسى است که از محبّت و دلسوزى بعید باشد گرچه از نزدیک ترین خویشاوندان باشد.
----------------------------------------------------
۱- تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورّام : ص ۴۲۷، بحار: ج ۶۸، ص ۱۸۴، ضمن ح ۴۴.
۲- کلمه الا مامُ الْحَسَن علیه السلام : ۷، ص ۲۱۱.
۳- کلمه الا مامُ الْحَسَن علیه السلام : ۷، ص ۲۵، بحارالا نوار: ج ۴۴، ص ۲۳، ح ۷.
۴- إ حقاق الحقّ: ج ۱۱، ص ۱۸۳، س ۲ و ص ۱۸۵.
۵- دعوات الرّاوندى : ص ۲۴، ح ۱۳، بحارالا نوار: ج ۸۹، ص ۲۰۴، ح ۲۱.
۶- بحالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۱۱، ضمن ح ۶.
۷- وافى : ج ۴، ص ۱۵۵۳، ح ۲، تهذیب الا حکام : ج ۲، ص ۳۲۱، ح ۱۶۶.۲
۸- تحف العقول : ص ۲۳۴، س ۱۴، من لا یحضره الفقیه : ج ۱، ص ۵۱۱، ح ۱۴۷۹.
۹- تحف العقول : ص ۲۳۵، س ۷، مستدرک : ج ۳، ص ۳۵۹، ح ۳۷۷۸.
۱۰- إ حقاق الحقّ : ج ۱۱، ص ۲۳۸، س ۲.
۱۱- إ حقاق الحقّ: ج ۱۱، ص ۲۳۵، س ۷.
۱۲- کلمه الا مام الحسن علیه السلام : ص ۱۴۰.
۱۳- اءعیان الشّیعه : ج ۱، ص ۵۷۷، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۱۱، ح ۶.
۱۴- تحف العقول : ص ۲۲۹، س ۵، بحارالا نوار: ج ۱۰، ص ۱۳۰، ح ۱.
۱۵- کلمه الا مام حسن علیه السلام : ص ۱۳۸، تحف العقول : ص ۲۳۴، س ۶، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۱۶- تحف العقول : ص ۲۳۶، س ۱۳، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۱۷- تحف العقول : ص ۲۳۲، س ۲، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۱۰، ح ۵.
۱۸- مستدرک الوسائل : ج ۳، ص ۲۴۵، ح ۴.
۱۹- اءعیان الشّیعه : ج ۱، ص ۵۷۷، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۱۳، ح ۷.
۲۰-کلمه الا مام حسن علیه السلام : ص ۲۱۲، بحارالا نوار: ج ۷۳، ص ۳۱۸، ح ۶.
۲۱- همان مدرک : ص ۵۷.
۲۲- تحف العقول : ص ۲۳۳، اءعیان الشّیعه : ج ۱، ص ۵۷۷، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۲۳- تحف العقول : ص ۲۳۴، س ۷، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۰۵، ح ۴.
۲۴- کلمه الا مام الحسن علیه السلام : ص ۳۵، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۱۱، ح ۶.
۲۵- إ حقاق الحقّ: ج ۱۱، ص ۲۴۲، س ۲.
۲۶- تحف العقول : ص ۲۳۴، س ۳، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۱۰۶، ح ۴.
---------------------------
جمع آوري احاديث توسط عبدالله صالحی
آثار،سروده‌ها،مقالات،خاطرات و روزنوشت‌های شفیعی‌مطهر